de wil die niet vrij is
Voor ieder ander wellicht zo klaar als een klontje, maar voor mij plotseling een nieuw inzicht. "Vrije Wil", dat wil zeggen, keuzevrijheid, is iets heel anders dan "Wil" dat wil zeggen, de wens om iets te gaan doen of iets te laten gebeuren..
Zo bleek de kwaliteit van het boek ("The Illusion of Conscious Will" van Daniel Wegner) dat we in ons leesgroepje lezen geen beperkende factor voor de kwaliteit van de ideeën die bij mij opkwamen.
Het onderscheid tussen "vrije wil" en "wil" deed me plotseling realiseren dat het gevoel dat onze wil vrij is, dwz dat we ook iets anders zouden kunnen doen dan we doen, voortkomt uit de observatie dat we nu iets anders doen dan een tijdje geleden, en dat daar een behoefte, een drang, een wens, een gedachte met een gevoel van wenselijkheid aan voorafging.
Dat geeft ons de illusie dat we op een bepaald moment een keuze hebben gemaakt, vermoedelijk alleen als verschillende mogelijke handelwijzen in onze gedachten zijn geweest en we uiteindelijk één van deze handelwijzen uitvoeren. Maar wat we uiteindelijk gaan doen, dat is waar ons lichaam (of wat we de combinatie lichaam/geest zouden kunnen noemen) de voorkeur aan geeft. Wat we doen, dat wilden we kennelijk. Het is niet mogelijk iets anders te willen dan we willen, want wat we willen is het gevolg van onze genetische aanleg in combinatie met onze ervaringen, en dan misschien nog wat toeval en gewoonte. Probeer maar eens iets anders te willen dan je wil. Dat gaat niet.
Niks vrij aan, dus.
Maar dat gevoel, de illusie van een keuze komt voort uit de ervaring van 'wil', de ervaring van beweging op weg naar iets bepaalds, en niet op weg naar iets anders dat we ook in onze gedachten hadden maar dat we uiteindelijk niet gaan doen.
Zo bleek de kwaliteit van het boek ("The Illusion of Conscious Will" van Daniel Wegner) dat we in ons leesgroepje lezen geen beperkende factor voor de kwaliteit van de ideeën die bij mij opkwamen.
Het onderscheid tussen "vrije wil" en "wil" deed me plotseling realiseren dat het gevoel dat onze wil vrij is, dwz dat we ook iets anders zouden kunnen doen dan we doen, voortkomt uit de observatie dat we nu iets anders doen dan een tijdje geleden, en dat daar een behoefte, een drang, een wens, een gedachte met een gevoel van wenselijkheid aan voorafging.
Dat geeft ons de illusie dat we op een bepaald moment een keuze hebben gemaakt, vermoedelijk alleen als verschillende mogelijke handelwijzen in onze gedachten zijn geweest en we uiteindelijk één van deze handelwijzen uitvoeren. Maar wat we uiteindelijk gaan doen, dat is waar ons lichaam (of wat we de combinatie lichaam/geest zouden kunnen noemen) de voorkeur aan geeft. Wat we doen, dat wilden we kennelijk. Het is niet mogelijk iets anders te willen dan we willen, want wat we willen is het gevolg van onze genetische aanleg in combinatie met onze ervaringen, en dan misschien nog wat toeval en gewoonte. Probeer maar eens iets anders te willen dan je wil. Dat gaat niet.
Niks vrij aan, dus.
Maar dat gevoel, de illusie van een keuze komt voort uit de ervaring van 'wil', de ervaring van beweging op weg naar iets bepaalds, en niet op weg naar iets anders dat we ook in onze gedachten hadden maar dat we uiteindelijk niet gaan doen.
posted by Eva at 9:11 am
5 Comments:
Ja, nou, nee. Ik ben het wel met je eens, dat weet je. De redenatie is volgens mij sluitend. Wegner zegt dat je alleen maar kan besluiten om iets juist wèl of niet te doen, door een munt op te gooien. Wegner keert de retoriek om door te vragen of er soms een mannetje in je hoofd zit die een munt opgooit (de 'free Willer'). Want anders dan willekeurig kan de vrije wil niet zijn. Niet dus, en daar ben ik het mee eens.
Maar toen sprong Gödel in mijn gedachten, de onvolledigheidsstelling.
Vrije vertaald kan je je dan afvragen: kan een Vrije Wil over zichzelf zeggen dat hij niet bestaat? Kan een onvrije wil over zichzelf zeggen dat hij onvrij is?
Ik heb geen antwoord hoor, dat niet. Alleen maar twijfels. En langzamerhand probeer ik die complexiteit te ontrafelen. Door er in cirkeltjes omheen te draaien.
Verder begreep ik uit je woorden dat je het ontbreken van vrije wil wel een geruststellende gedachte vindt.
Het is toch helemaal niet geruststellend, het is toch èrg? Wij zijn een stelletje automatons, die in een kringetje gezellig zitten te praten.
Dat is voor mij toch wel slikken. Maar ja, ik ga voor niets minder dan de w.. Waarheid en daar moet je wel wat voor opzij zetten
Hi Jeroen,
mooi om te horen dat je het voor niets minder dan de w...waarheid doet!
Wij zijn een stelletje automatons, maar we wel met een soort van bewustzijn. Het is eigenlijk net alsof je in een spannende multimedia-experience met dolby surroundsound zit.
En net als bij een film leef je wel mee met jezelf (in dit geval), maar je hoeft je niet schuldig te voelen over al het vreselijks dat je uithaalt, maar tegelijkertijd kun je je ook niet beroemen op al het moois dat je doet.
En niet zeggen dat we dan net zo goed moordend door het leven kunnen gaan als we ons niet schuldig hoeven voelen.... want ook daar hebben we geen zeggenschap over, ten slotte.
Het is een achtbaan, kermisvermaak, en je geniet het meest door je zonder verzet over te leveren.
Trust me :-)
En we blijven natuurlijk misdadigers veroordelen en op het schuldgevoel werken van onze medemensen alsof we niet beter weten :-), net zoals we zeggen dat de zon op- en ondergaat terwijl we ondertussen weten dat we alleen maar op een aarde meereizen die om zijn as draait....
Overigens wel grappig hoe je Gödel hierbij haalt.
Ik weet niet of die van toepassing is op vrije en/of onvrije wil, maar het is wel interessant om daarover na te denken.
This comment has been removed by the author.
Dag Eva,
De beste vraag die in dit kader gesteld kan worden is: "Wie of wat is dat 'ik' dat meent dat het een vrije wil heeft".
De vraag naar dat 'ik' is in feite volgens de Advaita Vedanta de laatste die aan het denken kan worden gesteld.
Met vriendelijke groet,
Rob
Post a Comment
<< Home